Leven met je gezin in armoede in Nederland

“Leven met je gezin in armoede in Nederland” is door Marion Middendorp geschreven voor Peuteren.nl.

Stel je voor: je moet keuzes maken tussen kopen en besparen, tussen warm blijven of het licht aan laten. Geen vlees of vis meer eten omdat je de boodschappen niet kunt betalen, de verwarming uitschakelen om de energierekening niet boven je hoofd te laten groeien, nooit meer op vakantie gaan omdat het simpelweg niet kan. Voor steeds meer gezinnen in Nederland is dit geen ver-van-je-bed-show, maar dagelijkse realiteit. De vaste lasten rijzen de pan uit – energie, huur, zorg, kinderopvang – terwijl inkomens niet in dezelfde mate stijgen. Wat betekent dit voor gezinnen, vooral als er kinderen in huis zijn? En hoe groot is het probleem echt?

Leven met je gezin in armoede in Nederland: wat betekent het, wat zijn de cijfers en wat kun je doen

Actuele cijfers over armoede in Nederland

Dankzij recente metingen van onder meer het CBS, SCP, Nibud en het Nederlands Jeugd Instituut weten we steeds beter hoe armoede in Nederland eruit ziet:

In 2023 leefden ongeveer 540.000 mensen onder de armoedegrens, dat is zo’n 3,1% van de bevolking. ^Bron
Daarboven is er nog een groep van ongeveer 1,2 miljoen mensen die net boven de armoedegrens zitten, maar weinig tot geen spaargeld of buffer hebben. Deze situatie wordt wel omschreven als “weinig beter dan armoede”. ^Bron
Wat kinderarmoede betreft: ruim 115.000 minderjarige kinderen groeiden in 2023 op in een huishouden onder de armoedegrens. Dat is 3,6% van alle kinderen in particuliere huishoudens. ^Bron
Eenoudergezinnen met thuiswonende kinderen hebben het relatief zwaar: 6,8% van deze gezinnen moest in 2023 rondkomen onder de armoedegrens. ^Bron
De armoede-intensiteit neemt toe: dat betekent dat bij de mensen die onder of nabij de grens leven, het tekort op het vereiste levensonderhoud groeit.
Ook werden al langere tijd dezelfde trends gezien: gezinnen die al jaren met weinig inkomen moeten rondkomen, ouders die werken maar toch onvoldoende hebben om rond te komen, een stijgende last van vaste lasten zoals energie.

Wat gezinnen vaak missen of moeten inleveren

Op basis van onderzoek en verhalen horen we vaak de volgende voorbeelden van wat gezinnen moeten opofferen als de druk te hoog wordt:

Gezonde voeding

Er is vaak weinig ruimte om te variëren, weinig geld voor vers fruit of groente, laat staan biologische opties of extra’s. Soms alleen de noodzakelijke goedkope producten, minder ‘lekker’ eten.

Vlees, vis of andere eiwitrijke producten

Omdat die vaak duurder zijn, wordt soms gekozen voor plantaardige basisproducten of goedkopere alternatieven.

Verwarming of comfort in huis

De verwarming niet hoog aan, soms kouder leven, mogelijk geen extra’s zoals warm douchen, ramen of deuren dicht houden om energie te besparen.

Vakantie of uitjes

Vaak geen budget voor een echte vakantie, weekendjes weg of uitstapjes; gezinsvakanties worden ingeperkt of helemaal geschrapt. Zoals het CBS laat zien: in 2023 ging ongeveer 1 op de 5 Nederlanders niet op vakantie. Bij de laagste inkomensgroepen is dat percentage veel hoger.

Kleding, schoolspullen en sociale uitgaven

Geen mogelijkheid om nieuwe kleren of schoenen te kopen wanneer dat nodig is; schoolreisjes, excursies of iets leuks voor verjaardagen zijn moeilijk te betalen.

Kinderopvang & extra’s

Kosten voor kinderopvang, peuterspeelzaal, buitenschoolse opvang, buitenschoolse activiteiten zoals sport of muziekles kunnen zwaar wegen.

Gezondheid & verzorging

Soms vooral ‘verzorgingsarmoede’: niet altijd de goede kwaliteit verzorgingsproducten, soms medische zorg of tandartsbezoek uitstellen vanwege kosten.

Geen buffer voor onverwachte kosten

Een kapotte wasmachine, reparatie van iets in huis, onverwachte doktersrekening – al die dingen vormen een groot risico zonder spaargeld.

Gevolgen op lange termijn

Wanneer gezinnen structureel te weinig middelen hebben, blijven de gevolgen niet beperkt tot het hier en nu. Enkele effecten:

Sociaal isolement: kinderen kunnen niet meedoen aan schoolactiviteiten, uitjes, sportclubjes, feestjes; ouders vermijden sociale contacten uit schaamte.
Slechte gezondheid: voedingstekorten, stressklachten, slechtere toegang tot gezondheidszorg of preventieve maatregelen.
Onderwijsachterstanden: minder materiaal, minder toegang tot ondersteuning, concentratieproblemen, mogelijk minder kansen op vervolgonderwijs.
Psychologische impact: zorgen om geld, onzekerheid, schaamte kunnen leiden tot angst, depressie of spanning binnen het gezin.
Continuïteit van armoede: wie lang in armoede leeft, heeft groter risico op langdurige financiële kwetsbaarheid.

Mogelijke oplossingen en steun

Hoewel de situatie zwaar is, zijn er al stappen die gezinnen zelf kunnen zetten of waar hulp van buiten kan komen:

Informatie en gebruik maken van regelingen

Zorg dat je weet waar je recht op hebt: toeslagen, kinderbijslag, zorgtoeslag, huurtoeslag, bijzondere bijstand. Gemeenten hebben voorzieningen voor mensen met lage inkomens.

Buurt- en maatschappelijke organisaties

Voedselbanken, gemeentelijke armoedepunten, wijkteams, kerken, vrijwilligersgroepen. Die kunnen helpen met spullen, sociale steun, activiteiten voor kinderen.

Budgetteren & uitgaven onder de loep nemen

Kijken naar abonnementen, verzekeringen, energiecontracten. Mogelijk besparen via goedkopere opties of collectieve regelingen.

Voeding slimmer organiseren

Goedkopere boodschappen, bulk inkopen, koken met restjes, minder bewerkte producten want die zijn vaak duurder en minder gezond.

Besparen op energie

Isolatie, zuinige verwarming, gebruik van ventilatie in plaats van verwarming waar mogelijk; gebruik van slimme thermostaten of subsidie voor energiebesparende maatregelen.

Ondersteuning voor kinderen

Scholen hebben vaak regelingen of fondsen voor kinderen die niet kunnen meedoen aan schoolreisjes of activiteiten; sportverenigingen kunnen korting geven; bibliotheken lenen spullen.

Netwerken & sociale steun

Familie, vrienden, buren – soms kun je spullen lenen of samen activiteiten organiseren. Samen koken of samen uitstapjes plannen kan goedkoper zijn.

Politieke betrokkenheid & maatschappelijke druk

Spreek met lokale politici, neem deel aan initiatieven, breng de problematiek onder de aandacht, want beleid kan veel veranderen.

Oproep tot actie

Leven in armoede betekent niet alleen dat je moet inleveren op comfort of luxe; het gaat over basisrechten: gezond eten, warmte, educatie, sociale deelname. Voor gezinnen moet het niet zo zijn dat al deze dingen onbereikbaar worden. Als samenleving hebben we de verantwoordelijkheid om te zorgen dat mensen niet voortdurend leven met stress, schaamte of uitsluiting. Zowel lokaal (gemeente, buurt) als landelijk (overheid, beleid) zijn er middelen om dit te verbeteren.

Mocht je zelf in deze situatie zitten: je staat er niet alleen voor. Zoek steun, informeer bij gemeente of sociale diensten, bekijk wat je kunt regelen voor je kinderen, zelfs kleine stappen kunnen helpen om elke dag iets lichter te maken.