Oedeem tijdens je zwangerschap voorkomen

Je schoenen passen ineens niet meer. Je enkels lijken te verdwijnen. Je vingers voelen strak en stug. En als je aan het eind van de dag naar je voeten kijkt, denk je: waren die altijd al zo gezwollen? Als je zwanger bent, is de kans groot dat je op een bepaald moment kennismaakt met oedeem. Oftewel: vocht vasthouden.

Niet meteen in paniek schieten, oedeem is één van de meest voorkomende zwangerschapskwaaltjes en in de meeste gevallen gelukkig onschuldig. Maar dat maakt het nog niet minder vervelend. Want het voelt zwaar, ongemakkelijk en soms zelfs pijnlijk. Gelukkig kun je met een paar aanpassingen in je dagelijks leven de klachten vaak flink verminderen en soms zelfs voorkomen.

Oedeem tijdens je zwangerschap: wat is het en wat kun je eraan doen?

Wat is oedeem precies?

Oedeem betekent eigenlijk niets anders dan vochtophoping in je lichaam. Tijdens de zwangerschap komt dat meestal voor in je voeten, enkels, benen en soms ook in je handen of gezicht. Het ontstaat doordat je lichaam extra vocht aanmaakt om jou en je baby goed te kunnen ondersteunen. Daarnaast zorgt de hormonale verandering ervoor dat je bloedvaten wijder worden en je bloeddruk vaak wat daalt, waardoor vocht gemakkelijker uit de bloedvaten lekt en zich ophoopt in het omliggende weefsel.

Je herkent oedeem aan een zwaar, opgeblazen gevoel. Je huid kan strak staan en je ziet vaak putjes als je er met je vinger op drukt – dat wordt ook wel “pitting oedeem” genoemd. Geen pretje, maar wel volkomen normaal in het tweede of derde trimester van je zwangerschap. Zeker aan het eind van de dag, bij warm weer of als je lang hebt gestaan, is de kans op oedeem groter.

Hoe ontstaat oedeem tijdens de zwangerschap?

Tijdens je zwangerschap stijgt je bloedvolume met wel 40 tot 50 procent. Dat is nodig om je baarmoeder, placenta én baby van voldoende zuurstof en voedingsstoffen te voorzien. Maar al dat extra bloed betekent ook dat je hart en vaten harder moeten werken. Ondertussen maakt je lichaam ook extra vocht aan, zodat je weefsels kunnen groeien en je gewrichten soepel blijven.

Tegelijkertijd gaat je groeiende baarmoeder steeds meer druk uitoefenen op de aderen in je bekken. Daardoor wordt de afvoer van bloed en vocht uit je benen wat belemmerd. Het gevolg: je voeten en enkels zwellen op. Soms gebeurt dat al vroeg in de zwangerschap, maar meestal steekt het de kop op in het derde trimester, als je buik op z’n grootst is.

Ook warmte speelt een grote rol. Bij zomerse temperaturen zetten je bloedvaten nog verder uit, wat de kans op oedeem verhoogt. En als je veel staat of zit zonder te bewegen, helpt dat ook niet echt mee.

Wanneer is oedeem normaal – en wanneer niet?

In de meeste gevallen is oedeem volkomen onschuldig. Het hoort er een beetje bij. Maar let wel op: er zijn situaties waarin oedeem een signaal kan zijn van iets anders. Bijvoorbeeld bij zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie), een aandoening waarbij je ook een hoge bloeddruk, eiwit in je urine of plotselinge gewichtstoename kunt hebben.

Als je naast oedeem last krijgt van ernstige hoofdpijn, wazig zien, pijn bovenin je buik of als je handen en gezicht plotseling opzwellen, neem dan altijd direct contact op met je verloskundige of arts. Ook als je twijfelt: beter één keer te veel gebeld dan te laat. Gelukkig is dat zelden het geval, en in verreweg de meeste zwangerschappen is het ‘gewoon’ je lijf dat aan het werk is – soms iets te enthousiast.

Hoe vervelend kan het zijn?

Oedeem is niet gevaarlijk, maar wel lastig. Je enkels verdwijnen, je ringen zitten strak en soms voelt het alsof je benen een maat te groot zijn geworden. Naast het fysieke ongemak kun je je er ook wat machteloos door voelen. Je ziet je lijf veranderen, voelt je zwaar en misschien zelfs wat beperkt in je beweging. Je schoenen passen niet meer, je wandelt minder soepel, en ’s nachts kun je last krijgen van een soort “rusteloze benen”. Gelukkig is het in de meeste gevallen tijdelijk, en verdwijnt het oedeem vanzelf weer na de bevalling. Maar tot die tijd: er zijn gelukkig veel dingen die je kunt doen om het te verzachten – of zelfs te voorkomen.

Tips en tricks om oedeem te voorkomen of te verminderen

1. Blijf in beweging, maar met beleid

Beweging is je beste vriend. Geen zware workouts, maar wandelen, fietsen of zwemmen helpt je bloedcirculatie op gang en voorkomt dat vocht zich ophoopt. Zwemmen is extra fijn, omdat het water de druk op je lichaam verlicht én tegelijkertijd de bloedsomloop stimuleert.

2. Wissel houdingen af

Lang zitten of staan is geen goed idee. Als je werk hebt waarbij je veel zit, probeer dan elk halfuur even op te staan en rond te lopen. Moet je juist veel staan? Probeer dan af en toe even te zitten met je benen omhoog. Het draait om balans.

3. Voeten omhoog (echt, doe het gewoon!)

Leg je benen regelmatig wat hoger – op een kussen, op de bank of op een voetenbankje. Hierdoor stroomt het vocht gemakkelijker terug naar je hart en voorkom je ophopingen in je onderbenen.

4. Draag ondersteunende kousen of steunkousen

Ja, ze zijn niet bepaald sexy. Maar compressiekousen werken écht. Ze helpen het bloed omhoog te stuwen en voorkomen dat het vocht blijft hangen in je onderbenen. Je hoeft ze niet per se de hele dag te dragen – probeer bijvoorbeeld ‘s ochtends een paar uur.

5. Drink voldoende water

Het klinkt tegenstrijdig, maar juist door genoeg te drinken help je je lichaam om vocht af te voeren. Probeer verspreid over de dag 1,5 tot 2 liter water te drinken. Kruidenthee of water met een schijfje citroen werkt ook verfrissend.

6. Let op je voeding

Zout vasthouden kan bijdragen aan vochtophoping. Dat betekent niet dat je al het zout moet schrappen, maar wees een beetje bewust van je inname. Kies vaker voor verse maaltijden, veel groente en kaliumrijke voeding zoals avocado, banaan en spinazie – die helpen je vochthuishouding in balans te houden.

7. Koelen helpt

Een koud voetenbadje of een verkoelende gel met munt of menthol kan verlichting geven. Ook even je voeten afspoelen onder een koude douche of een nat washandje over je kuiten kan wonderen doen.

Emotioneel ongemak mag er ook zijn

Naast het fysieke ongemak brengt oedeem soms ook mentale ongemakken met zich mee. Je lijf verandert in razend tempo en met gezwollen voeten, enkels of handen voel je je soms log, lomp of ‘niet jezelf’. Dat is niet raar, en je bent daar zeker niet alleen in. Het is oké om te balen. Om je onzeker te voelen over die opgezwollen enkels of dat je je oude schoenen niet meer past.

Gun jezelf de zachtheid die je je kind straks ook gunt. Koop een paar fijne sloffen of sandalen in een maatje groter als het nodig is. Blijf jezelf herinneren aan het waarom: je lichaam is aan het bouwen. Aan het dragen. Aan het dragen van leven. En dat mag best wat ruimte vragen, ook in je schoenen.