Zijn we zélf de zombies geworden?

Over schermverslaving, algoritmes en hoe je weer wakker wordt, want we willen toch niet echt als zombies door het leven?

In een aflevering van The Simpsons breekt er een zombie-Apocalyps uit nadat Bart per ongeluk een oud boek opent dat de doden tot leven wekt. Paniek in Springfield, natuurlijk, want wie wil er nu opgejaagd worden door hersenloze vleeseters? Maar wat als die aflevering niet letterlijk bedoeld was? Wat als de zombie-Apocalyps allang begonnen is, gewoon in onze eigen woonkamer? Niet met bloederige wezens, maar met mensen die, vaak onbewust, hun dagen doorbrengen met hun blik vastgezogen in een scherm. Die hun mening vormen op basis van wat TikTok, Instagram of YouTube hen voorschotelt. Die hun identiteit afstemmen op algoritmes in plaats van op hun eigen waarden.

Het klinkt overdreven. En toch… is het dat wel?

Het echte zombie-effect

Er is geen virus dat ons hersendood maakt. Geen gif dat ons lijf overneemt. Maar er is wél iets subtiels aan de hand: iets wat je zou kunnen noemen het digitale zombie-effect. We scrollen, liken, lezen, kijken en doen dat urenlang, zonder echt bewust te zijn van wat er met ons gebeurt.

Dit effect heeft alles te maken met de manier waarop schermen, apps en sociale media ontworpen zijn. Ze triggeren telkens een kleine dopamineboost: dat fijne gevoel dat je krijgt bij iets nieuws, spannends of bevestigends. Maar waar vroeger dopamine ontstond door een goed gesprek of een warme knuffel, komt het nu van bewegende pixels.

En daar zit het gevaar. Want hoe vaker we ons laten leiden door die snelle prikkels, hoe minder we voelen wat er echt in ons leeft. We reageren automatisch, nemen informatie over zonder die te toetsen, en verliezen het contact met onze eigen binnenwereld. Precies zoals zombies in films: levend, maar niet echt aanwezig.

Wat doen schermen met ons brein?

Ookk bij jonge ouders is de verleiding groot: even scrollen tijdens een voedmoment, YouTube aan terwijl je kind speelt, snel nog een berichtje beantwoorden tijdens het eten. Herkenbaar, en vaak onschuldig, maar op de lange termijn raakt ons brein eraan gewend om continu iets te willen. Rust wordt ongemakkelijk. Stilte voelt leeg.

Neurologisch gezien verandert er écht iets:

Onze aandachtsspanne wordt korter
Ons brein raakt gewend aan constante input
Het vermogen tot reflectie en diepe focus neemt af

Dat heeft ook invloed op hoe we ouders zijn. Want een kind leert vooral van hoe we aanwezig zijn, niet alleen wat we zeggen. En als we zelf afgeleid, onrustig of mentaal afwezig zijn, voelen kinderen dat haarfijn aan.

Waarom de één gevoeliger is dan de ander

Niet iedereen raakt op dezelfde manier verstrikt in het zombie-effect. De ene persoon scrollt een kwartiertje en gaat daarna weer bewust door met z’n dag, de ander zit zonder het door te hebben urenlang in een algoritmefuik.

Wat maakt het verschil?

Stress: wie overprikkeld of moe is (en laten we eerlijk zijn, welk jong gezin is dat níét?), zoekt sneller naar afleiding.
Behoefte aan bevestiging: als je twijfelt aan jezelf als ouder, partner of mens, is het verleidelijk om online goedkeuring te zoeken.
Opvoeding en omgeving: sommige mensen hebben geleerd om te denken, anderen vooral om te volgen.
Fysieke verslaving: het scrollen zelf maakt dopamine aan. En hoe vaker je dat doet, hoe sterker je brein die ‘beloning’ blijft zoeken.

Daarom is schermverslaving ook zo moeilijk te doorbreken: het zit zowel in je hoofd als in je lijf.

Hoe wapen je jezelf tegen het zombiegevoel?

Bewustzijn is het beste medicijn. Hieronder vind je geen magische truc, maar wel een paar hele praktische sleutels om weer wakker te worden:

1. Doorzie het mechanisme
Weet dat algoritmes niet gemaakt zijn om jou te informeren, maar om je zo lang mogelijk te laten kijken. Zodra je dat weet, kijk je ánders. Je gaat kritische vragen stellen. Waarom zie ik dit? Wie verdient eraan? Klopt dit wel?

2. Herstel je verbinding met je lijf
Even niets doen. Een wandeling zonder telefoon. Spelen met je kind zonder foto’s te maken. Ademhalen. Je lijf voelen. Want in dat contact ontstaat ruimte om jezelf weer te zijn, in plaats van te reageren op wat je ziet.

3. Beperk je schermmomenten bewust
Spreek met jezelf af: ‘Deze momenten zijn voor mij en mijn gezin. Schermvrij.’ Denk aan maaltijden, bedtijd, speeltijd. En wees daarin liefdevol streng. Juist in kleine stapjes zit grote winst.

4. Kies echte input boven fastfood-informatie
Lees boeken. Luister naar lange podcasts. Zoek bronnen die je aan het denken zetten, niet alleen aan het scrollen. Want wat je binnenlaat, vormt je wereldbeeld en dus ook jouw keuzes als ouder.

5. Zoek echte gesprekken
Met je partner. Met andere ouders. Met vrienden. Praten over hoe het écht gaat, helpt je om weer te voelen dat je leeft. En dat je niet alleen bent.

Waarom dit ertoe doet

Het klinkt misschien zwaar. Maar dit gaat niet alleen over jou. Het gaat ook over je kind. Want wat leren onze kinderen als ze opgroeien in een wereld vol schermen, vol meningen, vol perfectie en prikkels? Wat leren ze als wij zélf niet meer weten wat echt is?

Kinderen leren wat het is om mens te zijn door ons te observeren. En als wij de moed hebben om bewust, voelend en kritisch aanwezig te zijn, zelfs in een wereld vol algoritmes, dan geven we hen iets onbetaalbaars mee: het vermogen om wakker te blijven in een tijd waarin veel mensen slapen.

Het tij keren

Misschien is er geen virus nodig om zombies te maken. Misschien zijn we zélf de bron, als we ophouden met voelen, denken en kiezen. Maar het mooie is: dat betekent ook dat we het kunnen omkeren. Niet met een tegengeluid, maar met eigen geluid. Niet door alles uit te zetten, maar door bewust te kiezen wat je aanzet.

Dus de volgende keer dat je jezelf weer even verliest in een eindeloze stroom pixels, vraag jezelf dan eens af:
Ben ik nog wakker?